Merhaba Arkadaşlar bu yazımızda size topraklama ölçümü ve raporlaması hakkında kısa bir bilgi vereceğiz.
Topraklama Ölçümlerini ve Raporlamasını kim yapabilir?
Yapılacak ölçümlemeleri, raporlamaları ve uygunluk değerlendirmelerini EMO üyesi Elektrik, Elektrik-Elektronik ve Elektronik Mühendisleri EMO üyesi Serbest Müşavir Mühendis(SMM) Belgesi sahibi gerçek kişiler yapabilirler.
Topraklama tesislerinde muayene, ölçme ve denetleme:
Yönetmelik madde 10-a ‘da açıklandığı üzere her topraklama tesisi, montaj esnasında ve işletme aşamalarında periyodik olarak kontrol edilecektir.
Yapılacak kontrollar
– Gözle muayene,
– Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayıcı potansiyel dengeleme iletkenleri bağlantılarının sürekliliğinin ölçülmesi ve denetlenmesi,
– Elektrik tesisinin yalıtım direncinin ölçülmesi ve denetlenmesi,
– Toprak özdirencinin ölçülmesi,
– Topraklama direncinin ölçülmesi,
– Beslemenin otomatik kesilip kesilmediğinin denetlenmesi,
– Çevrim empedansının kontrolu,
– Hata akımı koruma düzeninin kontrolu,
şeklinde sıralanmaktadır.
Yapılacak kontrollarda Yönetmelik Ek-P’de verilen şekilde formların kullanılması tavsiye olunur. Kontrol periyotlarına da aynı ekte değinilmiştir.
NEDEN TOPRAKLAMA YAPILIR?
İnsanların ve evcil hayvanların can güvenliğini sağlamak amacıyla gerilimin etkin değeri 50 voltun üstünde olmamalıdır. Ayrıca, herhangi bir hata anında (teknik hatalar, aşırı akımlar, yalıtımın bozulması, delinme ve bozulmalar vs) ortaya çıkan tehlikeli akımların toprağa akıtılması için topraklama yapılmaldır. Topraklanmış bir üretim tesisimde çalışan personeli elektrik şoklarından korunur, tesis içerisindeki aygıtların elektrik arızalarına karşı arızalanmalarını önlenir, elektrik enerjisinin güvenirliği ve sürekliliği artar.
TOPRAKLAMA EN AZ KAÇ OHM OLMALIDIR?
Koruma topraklamalarında yönetmelikte bir sınır değer bulunmamaktadır. Sınır değer hesabı sistemin türüne (TT, TN), eşdeğer değer üzerinde bulunan açma cihazlarına(sigorta türü), artık akım anahtarı(kaçak akım rölesi) bulunmasına göre ölçümü yapan mühendis tarafından hesaplanmaktadır. Topraklama direncinin uygunluğu ancak bu hesap yöntemi ile belirlenmektedir. Bu nedenle özellikle küçük güç tüketimli işletmelerde ve evlerde artık akım anahtarlarının konulması tavsiye edilmektedir.
NASIL ÖLÇÜM YAPILIYOR…
Topraklama Ölçümü için yaygın kullanılan 2 ölçüm methodu mevcuttur. Bunlar;
- Üç Uçlu Karşılaştırma yöntemi ( 2 Kazıklı Ölçüm yöntemi )
- Çevrim Empedansı Ölçüm Yöntemi ( Faz nötr ve toprak arasında çevrim empedansı )
yukarıdaki 2 ölçüm yöntemine göre de topraklama ölçümleri yapılmaktadır.
Üç Uçlu Karşılaştırma yöntemi için 2 adet 20-25 cm uzunluğundaki kazığımızı birbirinden en az 5-6 metre uzaklık olacak şekilde dolgu toprak olmayan toprak alana çakmak suretiyle cihazımıza kablo çekiyoruz. cihazımızdan da ölçüm yapacağımız noktalara ölçüm kablosu çekerek ölçümleri gerçekleştiriyoruz. bu ölçüm methodunda kazıklar ve cihaz arasında uzun bir kablo kullanılmasında sakınca yoktur. ölçü cihazı ile ölçüm yapılacak nokta arasında kullanılacak ölçüm kablosunun ise uzun olması , ölçülen direnç değerinin artmasına sebep olacağından, bu fazla direnç değerini tespit edip, ölçüm değerinden düşmemiz gerekmektedir.
Çevrim empedansı yönteminde ise faz ve nötr hattını bulabildiğimiz her noktada fazla bir kablo çekme zahmeti duymadan ölçüm yapabiliyoruz. dolayısıyla 30 katlı bina tepesinde yada -6.cı bodrum katında dahi bu ölçümleri yapma imkanını çok rahatlıkla bulabilmekteyiz. Pratik bir ölçüm yöntemi olması sebebiyle yaygın olarak bu ölçümü kullanmaktayız. Faz ve nötr hattını priz yada panodan almak suretiyle, topraklamayı istediğimiz her noktadan alabilmekteyiz.
PEKİ HANGİ NOKTALARDAN ÖLÇÜMLER ALINIYOR
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği son tüketici noktasına kadar topraklama kontrollerinin yapılmasını istemektedir. Bu şu demektir; sanayide makinalara kadar, ofislerde prizlere kadar kontrollerin yapılması gerekir.
Büyük Kurumlarda;
- Ana Dağıtım Panoları
- Kompanzasyon Panoları
- Jeneratörler, Jeneratör transfer panoları
- UPS’ler ve panoları
- Kazan dairesi , makine, pompa ve panolar
- Kat dağıtım Panoları
- Varsa turnikeler
- Yemekhane, bulaşık makine, buzdolabı, benvari
- Kat ofislerinden bazılarından örnekleme amaçlı prizler
- Asansör makine dairesinde, asansör gövdesi, besleme ve kumanda panoları
- Varsa klima ve havalandırma santralleri
- V.b.
Sanayide ;
- Ana Dağıtım Panoları
- Kompanzasyon Panoları
- Jeneratörler, Jeneratör transfer panoları
- UPS’ler ve panoları
- Kazan dairesi , makine, pompa ve panolar
- Kat dağıtım Panoları ve Tali Dağıtım Tabloları
- Kat ofislerinden bazılarından örnekleme amaçlı prizler
- Kullanılan sabit makinalar, vinçler, elektrikli kapılar, regülatörler
Akaryakıt İstasyonları;
- Ana Dağıtım Panoları
- Kompanzasyon Panoları
- Jeneratörler, Jeneratör transfer panoları
- UPS’ler ve panoları
- Tali Dağıtım Pano ve tabloları
- Pompa gövdeleri
- Statik yük alıcı levhalar
- tanker boşaltma barası
- Kullanılan sabit makinalar
- Katodik Koruma ölçümleri
Ofisler;
- Sigorta Dağıtım Tablosu
- UPS’ler ve panoları
- Bölümlerden prizler
- varsa sabit makinalar
Ölçümlerin sonuçlarını listeleyerek, sigortaların açma akımlarına göre hesaplayarak sınır değerleri tespit edip, ölçtüğümüz değerlerin uygunluklarını değerlendiriyoruz. Topraklamalar yönetmeliği Madde 10/c-2 de tavsiye edilen koruma topraklama değeri 1 ohm olarak belirtilmesi üzerine sınır değer hesaplamak için sigorta tespiti yapamadığımız noktalarda Pano ve makina gövdeleri için 1 ohm sınır değerini baz almaktayız.
- TT sistemlerde sınır değer ( Ra=50v/Ia) ile hesaplanır.
- TN sistemlerde sınır değer ( Zs=230v/Ia) ile hesaplanır.
In: Koruma elemanının anma akımı
Ia: Koruma elemanının açma akımı (B: 5 In , C: 10 In , D: 15 In )
Zx: Ölçülen çerim empedansı
ZS: Hesaplanan sınır çevrim empedansı (TT şebeke için ZS = 230 V / Ia)
Rx: Ölçülen topraklama yayılım direnci
RA: Hesaplanan sınır topraklama direnci (TT şebeke için RA = 50 V / Ia)
NOT: TT sistemlerde ( Ra=50v/Ia) bu formüle göre toprak direncini yakalamak çok zordur. Bunun için Elektrik İç Tesisat Yönetmenliğine göre her linyenin önünde artık akım anahtarı yani eski adı ile kaçak akım rölesi olmak zorundadır. Genelde bina girişine 300 mA (A.A.A ) diğer tali ve linye önlerine 30 mA (A.A.A) takılır.Bu durumda ;
- 300 mA kaçak akım röleleri için Iα(A)=0,3 A
- 30 mA kaçak akım röleleri için Iα(A)=0,03 A
( Ra=50v/Ia) formülünde yerine koyduğumuzda 300 mA için Ra: 166,6 Ω
30 mA için Ra: 1666,6 Ω gibi yüksek değerler çıkıyor. Ama biz 100 Ω değerinden sonrası için topraklamanın çok zayıf olduğunu ve ıslak yerler olabileceği için A.A.A olan yerlerde toprak sınır değerini Ra: 80 Ω olarak almaktayız.
ÖRNEK TOPRAKLAMA RAPORU İÇİN TIKLAYINIZ……
Topraklama Muayene ve Ölçüm Periyotları
Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene,ölçme ve denetlemelere ilişkin önerilen periyotlar aşağıda verilmiştir:
→ Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları hariç) için : 2 yıl
→ Enerji nakil ve dağıtım hatları için : 5 yıl
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri için :
→ Topraklamalara ilişkin dirençlerinin muayene ve ölçülmesi : 1 yıl
→ Topraklama tesisleri ile ilgili diğer muayene,ölçme ve kontroller : 2 yıl
Sabit olmayan tesisler için :
→ Sabit işletme elemanları için : 1 yıl
→ Yer değiştirebilen işletme elemanları için : 6 ay
Parlayıcı,Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerleri ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük kapsamındaki topraklama tesisleri ile ıslak ortamlarda çalışılan işyerlerindeki topraklama tesislerinin muayene,ölçme ve denetleme periyotları bir yılı aşamaz.
Topraklama Ölçümlerini Özetlemek Gerekirse
Topraklamanın önemi, İşletme cihazlarında herhangi bir kısa devre, yalıtım bozukluğu, insan veya canlılar kaynaklı oluşabilecek her türlü hatalar sonucu elektrik çarpmalarını önlemektir.
Ayrıca insan vücudunun yönetmelik ve yapılan hesaplar sonucu elektrik çarpmasına ne kadar süre ve gerilim seviyesinde dayanabildiği belirtilmektedir.
Müsaade edilen dokunma gerilimleri;
AG(Alçak Gerilim) tesislerinde : 50 V
Islak yer, şantiye vb. alanlarda : 25 V
AG şebekelerde hatalı devre 5 s içinde kesilmek zorundadır.
Ayrıca Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği madde8-a4/iii belirtildiği üzere yapılan topraklamanın direnç değeri hususunda;
R < 50 V / Ia şartının hesabını istemektedir.
Ülkemizde topraklama sistemleri genel olarak TT- tipi sistemdir. Bu tip şebekelerde topraklama geçiş direncinin gerekli korumayı yapabilmesi için çok küçük değerlerde olması gerekmektedir. İstenilen topraklama direnç değerini elde etmek pratikte mümkün olmadığından Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliklerinde TT şebekelerde Kaçak Akım Rölesi (A.A.A) kullanımını zorunlu kılmıştır.
