Transformatörler (Trafolar) temel olarak iki çeşittir, yağlı tip ve kuru tip trafolar. Yağlı tip trafolarda sargılar tamamen yağın içindedir, kuru tip trafolarda ise sargılar etrafında dökme reçine bulunmaktadır.
Yağlı tip trafolar kendi içlerinde iki çeşide ayrılır; Hermetik tip yağlı trafo, genleşme tanklı yağlı trafo.
Hermetik tip trafolar atmosfere kapalıdır. İmal edildiği aşama da fabrika da yağı doldurularak, basınç seviyesi ayarlanıp müşteriye teslim edilir. Herhangi bir şekilde yağ tıpası açılmamalı, yağın basıncını değiştirebilecek hiçbir şey yapılmamalıdır. Yağ kaçağı, sızıntı gibi bir durumda yetkili servisten yardım alınmalıdır. Bu tip trafoların kullanılacağı yerin denizden yüksekliğine göre yağ basıncı ayarlaması yapıldığı için trafo siparişi verirken bu değere dikkat edilmelidir. (Genelde denizden 1000 m yükseğe kadar olan yerlere ayarlı olarak üretilir. Ekstra durumlar için üretici ile temas kurmak gerekir.) Hermetik tip trafolar atmosfere tamamen kapalıdır. Bu durumun avantajı olarak aşırı nemli yerlerde tercih edilebilir.
Genleşme tanklı trafolar, yağlı tip trafoların genleşme tanklı olanlarında, gövde içinde ısınan yağ yükselerek genleşme tankında toplanır. Bu tür transformatörler atmosfere açıktır, dolayısıyla ortamın nemi gibi dış etkilerden etkilenebilir. Bu nedenle periyodik kontrollerinin yapılması önemlidir. Ayrıca koruma önlemleri olarak nem alıcı (Silikajel) gibi önlemler kullanılır.
Trafolarda kullanılan yağlar, hem yalıtım hem soğutma görevleri görür. Bu nedenle çok önemli olan yağlar kesinlikle standartlara uygun özelliklerde olmalı ve periyodik kontrollerde yağdan örnek alınarak, aynı özelliklerini koruyup korumadığı gerekli testler ile anlaşılmalıdır.
Transformatörlerde kullanılan başlıca koruma düzenekleri aşağıda anlatılmaktadır,
- Buşingler, Trafolarda sargı uçları uluslar arası standartlara göre üretilen buşinglerle trafo kapağı üzerine çıkarılmaktadır.
- Yağ Seviyesi Göstergesi, Trafo da bulunan yağ seviyesini gösteren bu gösterge sürekli takip altında tutulmalı, yağ seviyesinde oluşacak aşırı azalma veya yükselmelerde sebepler araştırılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.
- Buchholz (Gaz toplama ve Alarm) Rölesi, trafo içinde ark veya deşarjlarda oluşan gazları toplar. Genleşme tanklı trasnformatölerde kullanılır. Belirli bir seviyede gaz toplanırsa ikaz verir, gaz seviyesi yükselmeye devam ederse açma yapabilir.
- Yağ Sıcaklık Göstergesi, trafo içinde ki yapın sıcaklık seviyesini gösterir. Genellikle trafo kapağının üstünde kullanılır. İkaz ve açma sınırları belirlenir. Sıcaklığın çıktığı en yüksek değeri gösteren bir işaret oluşturur.
- Kademe Değiştirici, trafonun kapağının üstünde bulunan bir kumanda ile yüksek gerilim sargılarına yerleştirilen bir ayarlama mekanizmanın kontrol edilebilmesini sağlayan sistemdir. Genellikle yüksüz kademe değiştiriciler kullanılır. Bu durumda trafonun enerji kesilerek, kapak üstündeki çevirme kumandası ile gerekli değişiklik yapılır. Hangi kademenin kullanılacağı, transformatör etiketi üzerinde belirtilen gerilim seviyesi-kademe göstergelerine göre yapılır. Enerjinin kesilmesinin istenmediği yerlerde yük altında kademe değiştiriciler kullanılabilir. Ancak bu sistem maliyeti çok artırdığı için genelde dağıtım trafoları için tercih edilmez.
- Nem Alıcı- Hava Kurutucu (Silika Jel), nem alıcı veya hava kurutucu olarak tanımlanan, silikajel olarak da söylenen önlem genleşme tanklı transformatörlerde kullanılır. Silikajel miktarı yağ miktarına, dolayısıyla trafo gücüne bağlı olarak değişir. Silikajel periyodik olarak kontrol edilmeli, rengi değişmeye başladığında yenilenmelidir. Görevi genleşme tankında oluşabilecek tozu ve nemi tutarak, yalıtım malzemelerine ve yağa zarar vermesini engellemektir.
- Hermetik Koruma Rölesi, 630 kva ve daha büyük güçlü hermetik tip trafolarda kullanılan bu röle; termometre, yağ göstergesi ve buchholz rölesinin görevlerini barındırır.
